Լույսը ընկնելով մարդու աչքի մեջ առաջացնում է տեսողական զգացողություն, որի հետևանքով մենք տեսնում ենք լույսի աղբյուրը և բոլոր այն մարմիններն ու մակերևույթները, որոնք անդրադարձնում են իրենց վրա ընկնող լուսային ճառագայթները: Լավ անդրադարձնող մակերևույթ է հայելին:
Այն կարող է անդրադարձնել լուսային էներգիայի մոտ 90%-ը:
Լույսի անդրադարձումը ենթարկվում է որոշակի օրենքի, որը հայտնագործել է Հին Հունաստանի գիտնական Էվկլիդեսը:
Այս օրենքը սահմանելու համար հարմար է օգտվել օպտիկական սկավառակ կոչվող սարքից:
Օպտիկական սկավառակում լույսի աղբյուր է ծառայում փոքրիկ լամպը, որը գտնվում է շարժական լուսարարի ներսում:
Լուսարարից դուրս եկող լույսի նեղ փունջը՝ AO լույսի ճառագայթը, տարածվում է սկավառակի մակերևույթին և նրա մասնիկների կողմից ցրվելով դառնում է տեսանելի:
Սկավառակի կենտրոնում տեղադրված հարթ հայելուց AO ճառագայթը անդրադառնում է և սկավառակի վրա առաջացնում OBանդրադարձած ճառագայթ:
Ստացված պատկերը վկայում է այն մասին, որ AO ճառագայթը, հայելու հարթությանը տարված OC ուղղահայացը և OB անդրադարձած ճառագայթը գտնվում են միևնույն՝անկման հարթության մեջ:
Ընկնող ճառագայթի և անդրադարձնող մակերևույթին տարված ուղղահայացի միջև կազմած անկյունը կոչվում է անկման անկյուն՝ α (ալֆա):
Անդրադարձած ճառագայթի և անդրադարձնող մակերևույթին տարված ուղղահայացի միջև կազմած անկյունը կոչվում է անդրադարձման անկյուն՝ ՝γ (գամմա):Տեղափոխելով լույսի աղբյուրը սկավառակի եզրով կարող ենք համոզվել.
Անդրադարձած ճառագայթն ընկած է անկման հարթության վրա, ընդ որում անկման անկյունը հավասար է անդրադարձման անկյանը՝ α=γ :
Փորձնական տվյալների վրա հիմնված այս օրենքը կոչվում է անդրադարձման օրենք:
Նկատենք նաև, որ եթե փորձում լույսի ճառագայթը ընկնի անդրադարձնող մակերևույթի վրա BO ուղղությամբ, ապա անդրադառնալուց հետո այն կանցնի OA ուղղությամբ: Այս հատկությունը կոչվում է լուսային ճառագայթների շրջելիություն:
Հարթ հայելի:
Առօրյա կյանքում մեծ կիրառություն ունեն հարթ, անդրադարձնող մակերևույթները, որոնց անվանում ենք հարթ հայելի:
Երբ առարկան գտնվում է հայելու առաջ, ապա թվում է, թե հայելու հետևում նույնպիսի առարկա է գտնվում: Այն ինչ մենք տեսնում ենք հայելում, կոչվում է առարկայի պատկեր:
Հասկանալու համար, թե ինչպես է առաջանում առարկայի պատկերը հարթ հայելիում, հետևենք հայելու դիմաց տեղադրված S լույսի կետային աղբյուրից դուրս եկող SO1 և SO2 ճառագայթներին: Այդ ճառագայթները հասնելով հարթ հայելուն՝ նրանից կանդրադառնան համաձայն անդրադարձման օրենքի, այսինքն նույն անկյան տակ, ինչ անկյան տակ որ ընկնում է հարթ հայելու վրա:
Անդրադարձումից հետո ճառագայթները տարամիտող փնջով ընկնում են դիտողի աչքի մեջ: Դիտորդը լույսի աղբյուրը կտեսնի այն կետում, որ կետում կհատվեն այդ տարամիտող ճառագայթների մտովի շարունակությունները (կետագծերով նշված), այսինքն S1 կետում:
Այդ կետն էլ՝ S1-ը, հենց S կետային աղբյուրի պատկերն է հարթ հայելում:
S1 պատկերը կոչվում է կեղծ, քանի որ ստացվում է ոչ թե լույսի իրական ճառագայթների այլ դրանց երևակայական շարունակությունների հատումից:
Այսպիսով, հարթ հայելում պատկերը միշտ կեղծ է լինում:
Օգտվելով եռանկյունների հավասարության հայտանիշներից կարելի է ապացուցել, որ S1O=SO
Սա նշանակում է. հարթ հայելում պատկերն նրանից գտնվում է նույն հեռավորության վրա, ինչ հեռավորության վրա նրա դիմաց գտնվում է լույսի աղբյուր:
Կատարելով փորձ հարթ թափանցիք ապակու, վառվող և հանգած մոմերով: Փորձով կարելի է համոզվել, որ վառվող մոմի պատկերը այդ՝ մասամբ անդրադարձնող ապակու մյուս կողմում կեղծ է, քանի որ, եթե պատկերի երևացող բոցի վրա թղթի կտոր պահենք այն չի այրվի:
Կատարելով համապատասխան չափումներ քանոնով կարելի է համոզվել, որ վառվող մոմը և նրա կեղծ պատկերը ապակուց գտնվում են նույն հեռավորության վրա:
Փորձը ցույց է տալիս նաև, որ մոմի պատկերի բարձրությունը հավասար է իրական մոմի բարձրությանը;
Արդյունքները ամփոփելով կարելի ասել, որ հարթ հայելում առարկաների պատկերները միշտ լինում են.
Ուշադրություն
1. կեղծ
2. ուղիղ (չշրջված)
3. չափերով հավասար առարկայի
4. հայելուց նույն հեռավորության վրա, ինչ հեռավորության վրա նրա դիմաց տեղադրված է առարկան:
Այլ կերպ ասած՝ հարթ հայելում առարկայի պատկերը համաչափ է առարկային հայլելու հարթության նկատմամբ:
Սակայն հայելում առարկայի պատկերի և առարկայի միջև կան նկատվող տարբերություններ: Հայելային անդրադարձումը միշտ աջը ձախ է փոխում և հակառակը:
Այդ պատճառով հնարավոր չէ հայելում կարդալ տեքստերը:
Հայելին ունի մեծ կիրառություններ կենցաղում, տարբեր օպտիկական սարքերում: Այդպիսի հայտնի սարքերից է պերիսկոպը, որը կիրառվում է տանկերից, սուզանավերից, խրամատներից, տարբեր թաքստոցներից նայելու համար:
Լույսի անդրադարձման և բեկման երևույթները օգտագործվում են լուսային ճառագայթների տարածման ուղղությունը փոխելու նպատակով՝ տարբեր օպտիկական սարքերում, ինչպիսիք են մանրադիտակը, աստղադիտակը, խոշորացույցը, լուսանկարչական ապարատը և այլն:
Այդ բոլոր սարքերում լուսափնջի կառավարումը իրականացվում է նրանց կառուցվածքի ամենակարևոր մասի՝ ոսպնյակի միջոցով:
Ոսպնյակ է կոչվում թափանցիկ, սովորաբար ապակե մարմինը, որը երկու կողմից սահմանափակված է գնդային մակերևույթներով:
Ինչպես երևում է նկարից, ոսպնյակը սահմանափակված է R1, R2 շառավիղներով և C1, C2 կենտրոններով գնդային մակերևույթներով: Ըստ իրենց ձևի՝ ոսպնյակները լինում են ուռուցիկ և գոգավոր:Ուռուցիկ են այն ոսպնյակները, որոնց միջին մասն ավելի հաստ է, քան եզրերը:Լինում են երկուռուցիկ (ա), հարթուռուցիկ (բ), գոգավոր-ուռուցիկ (գ) ոսպնյակներ:
Գոգավոր են այն ոսպնյակները, որոնց միջին մասն ավերի բարակ է, քան եզրերը:Նրանք նույնպես լինում են 3 տեսակի. երկգոգավոր (ա),հարթ-գոգավոր (բ), գոգավոր-ուռուցիկ (գ):
Ըստ իրենց չափերի՝ ոսպնյակները լինում են բարակ և ոչ բարակ:Բարակ են այն ոսպնյակները, որոնց միջին մասը (հաստությունը) զգալիորեն փոքր է նրանց սահմանափակող գնդային մակերևույթների շառավիղներից՝ d≪R1,R2Այստեղ d-ն ոսպնյակի հաստությունն է, R1,R2-ը՝ գնդոլորտների շառավիղները: Բարակ ոսպնյակների պայմանական նշաններն են՝
Կառուցման խնդիրներում հիմնականում ոսպնյակները ներկայացվում են այս պայմանական նշաններով: Ոսպնյակի բնութագրերն են.1. Գլխավոր օպտիկական առանցքըՈսպնյակը պարփակող գնդային մակերևույթների C1,C2 կենտրոնները միացնող ուղիղը կոչվում է գլխավոր օպտիկական առանցք:Այդ առանցքով ուղղված լուսային ճառագայթները ոսպնյակով անցնելիս չեն բեկվում և իրենց ուղղությունը չեն փոխում: 2. Օպտիկական կենտրոնըԲարակ ոսպնյակի և գլխավոր օպտիկական առանցքի հատման Օ կետը կոչվում է ոսպնյակի օպտիկական կենտրոն:Ոսպնյակի օպտիկական կենտրոնով անցնող ճառագայթը իր ուղղությունը չի փոխում:
3. Օպտիկական առանցքըՈսպնյակի Օ օպտիկական կենտրոնով անցնող ցանկացած ուղիղ կոչվում է ոսպնյակի օպտիկական առանցք:Ոսպնյակն ունի 1 գլխավոր և բազմաթիվ երկրորդային օպտիկական առանցքներ: Եթե ուռուցիկ ոսպնյակի նյութի բեկման ցուցիչն ավելի մեծ է միջավայրի բեկման ցուցիչից, օրինակ եթե միջավայրն օդն է, իսկ ոսպնյակը ապակի, ապա ուռուցիկ ոսպնյակը հավաքող է:Ոսպնյակը հավաքող է, եթե նրա վրա ընկնող ճառագայթների փունջը ոսպնյակով անցնելուց հետո հավաքվում է մեկ կետում:
Նույն պայմանի դեպքում գոգավոր ոսպնյակը ցրող է:Ոսպնյակը ցրող է, եթե նրա վրա ընկնող ճառագայթների փունջը ոսպնյակով անցնելուց հետո ցրվում է բոլոր ուղղություններով:
4. Գլխավոր կիզակետը Ոսպնյակի կարևոր բնութագրերից է նրա կիզակետը:Fկետը, որում, ոսպնյակում բեկվելուց հետո, հավաքվում են գլխավոր օպտիկական առանցքին զուգահեռ ճառագայթները, եթե ոսպնյակը հավաքող է, կամ ճառագայթների մտովի շարունակությունները, եթե ոսպնյակը ցրող է, կոչվում է ոսպնյակի գլխավոր կիզակետ:
Ցանկացած ոսպնյակ ունի երկու գլխավոր կիզակետ. ամեն կողմից մեկական, ոսպնյակի գլխավոր օպտիկական առանցքի վրա: ՈւշադրությունՀավաքող ոսպնյակի կիզակետերը իրական են, իսկ ցրողներինը՝ կեղծ:
5. Կիզակետային հեռավորությունՈսպնյակի օպտիկական կենտրոնից` Oմինչև գլխավոր կիզակետ` F ընկած հեռավորությունը կոչվում է ոսպնյակի կիզակետային հեռավորություն:Կիզակետային հեռավորությունը նշանակվում է OF կամ F, և չափվում է մետրով:
6. Կիզակետային հարթություն
Ոսպնյակի գլխավոր կիզակետով անցնող, գլխավոր օպտիկական առանցքին ուղղահայաց հարթությունը կոչվում է կիզակետային հարթություն, իսկ ուղղահայաց ուղիղը՝ կիզակետային ուղիղ:Եթե ոսպնյակը հավաքող է, ապա ճառագայթների կամայական զուգահեռ փունջ ոսպնյակով անցնելուց հետո հավաքվում է այդ ճառագայթներին զուգահեռ օպտիկական առանցքի և կիզակետային ուղղի հատման կետում: Եթե ոսպնյակը ցրող է, ապա նրանում բեկվելուց հետո, ճառագայթներին զուգահեռ օպտիկական առանցքի և կիզակետային ուղղի հատման կետում կհավաքվեն այդ ճառագայթների շարունակությունները:
7. Օպտիկական ուժ
Կիզակետային հեռավորության հակադարձ մեծությունը կոչվում է ոսպնյակի օպտիկական ուժ և նշանակվում է Dտառով: D=1/F Ինչքան փոքր է ոսպնյակի կիզակետային հեռավորությունը, այնքան ավելի մեծ է նրա օպտիկական ուժը, այսինքն ՝ այնքան ավելի ուժեղ է այն բեկում ճառագայթները:Հավաքող ոսպնյակի օպտիկական ուժը դրական է՝ D≻0, իսկ ցրող ոսպնյակի օպտիկական ուժը բացասական է՝D≺0:Օպտիկական ուժի չափման միավորը 1 դիօպտրիան է: 1դպտր=1մ−1
1 դպտր-ն1մ կիզակետային հեռավորությամբ ոսպնյակի օպտիկական ուժն է:Օպտիկական բազմաթիվ սարքեր կազմված են մի քանի ոսպնյակից:Իրար հպված մի քանի ոսպնյակներով համակարգի օպտիկական ուժը հավասար է այդ համակարգի ոսպնյակների օպտիկական ուժերի գումարին:
D=D1+D2, որտեղ D-ն համակարգի օպտիկական ուժն է, իսկ D1-ը և D2-ը առանձին ոսպնյակների օպտիկական ուժերն են:
8. Խոշորացում Ոսպնյակի միջոցով ստացվող առարկայի պատկերը կարող է առարկայից ավելի մեծ կամ փոքր չափեր ունենալ:
Ոսպնյակի խոշորացումը ցույց է տալիս, թե առարկայի պատկերի գծային չափերը առարկայի չափերի որ մասն են կազմում:Խոշորացումը նշանակում են Гտառով:Առարկայի պատկերի և առարկայի գծային չափերի հարաբերությունը կոչվում է ոսպնյակի խոշորացում:
Γ=H/h, որտեղ H-ը առարկայի պատկերի բարձրությունն է, իսկ h-ը՝ առարկայինը:
1. Կա՞ արդյոք խաղաղ ատոմի վտանգ։
20-րդ դարում՝ մինչև Չեռնոբիլի վթարը, միջուկային էներգիան դիտվում էր ոգևորությամբ և հույսով։ Եվ հիմա ոմանք այն համարում են մաքուր և էկոլոգիապես անվտանգ: Սակայն այն խնդիրները, որոնք ունեն ատոմակայանները, չեզոքացնում են նրանց բոլոր առավելությունները։
Խաղաղ ատոմի վտանգ միանշանակ կա։
2. Արդյո՞ք միջուկային էներգիան վտանգավոր է:
Վերջին մի քանի տասնամյակների ընթացքում ատոմային էներգիան աշխարհում էներգիայի արտադրության ամենահեռանկարային տեսակներից մեկն է: Բացի այդ, նրա ֆիզիկական սկզբունքներն օգտագործվում են միջուկային բժշկության և տիեզերական տեխնոլոգիաների մեջ: Hi-Tech-ը մանրամասն պատմում է, թե ինչպես է ուսումնասիրվել խաղաղ ատոմը և ինչու որոշ երկրներ կենտրոնանում են միջուկային էներգիայի օգտագործման վրա, իսկ մյուսները փակում են բոլոր ատոմակայանները։
Միջուկային էներգիայի պատմությունը, տարօրինակ կերպով, սկսվեց այլ ոլորտներում հսկայական հետազոտություններով: 1895 թվականին Վիլհելմ Ռենտգենը՝ ֆիզիկայի ոլորտում Նոբելյան մրցանակի առաջին դափնեկիրը, պատահաբար հայտնաբերեց իր կողմից ստացված ռենտգենյան ճառագայթները առաջին էլեկտրոնային արագացուցիչում՝ կաթոդային խողովակում։
1895 թվականի նոյեմբերի 8-ին Ռենտգենը նկատեց, որ այն բանից հետո, երբ նա միացրեց հոսանքը կաթոդի խողովակում, որը բոլոր կողմերից պատված էր խիտ սև ստվարաթղթով, բարիումի պլատինոցիանիդի բյուրեղներով պատված մոտակա թղթե էկրանը սկսեց կանաչավուն փայլել:
1896 թվականին ֆրանսիացի ֆիզիկոս Անրի Բեքերելը հայտնաբերեց ռադիոակտիվության ֆենոմենը՝ ուսումնասիրելով ուրանի աղերի ֆոսֆորեսցենտությունը, և նրա հետազոտությունները շարունակեցին հայտնի ամուսնական զույգը՝ Պիեռ և Մարի Կյուրին, միայն թե նրանք արդեն փորձեր էին կատարել թորիումի միացությունների և ուրանի աղերի հետ: Նրանք մեկուսացրեցին բարձր ակտիվ տարրերը պոլոնիում և ռադիում, իսկ ավելի ուշ նրանք հայտնաբերեցին, որ այդ ռադիոակտիվ տարրերն արձակում են երեք տեսակի թափանցող ճառագայթում՝ α-, β- և γ-ճառագայթներ։
Անրի Բեքերել
Ենթադրվում է, որ բրիտանացի ֆիզիկոս Էռնեստ Ռեզերֆորդը ամենամեծ ներդրումն է ունեցել ատոմի կառուցվածքի հիմնարար ուսումնասիրության և հետագա միջուկային միաձուլման բացահայտման գործում: 1911 թվականին ալֆա մասնիկների ցրման վերաբերյալ իր հայտնի փորձով նա ապացուցեց ատոմներում դրական լիցքավորված միջուկի և դրա շուրջը բացասական լիցքավորված էլեկտրոնների առկայությունը։ Փորձի արդյունքների հիման վրա գիտնականը ստեղծել է ատոմի առաջին մոլորակային մոդելը։
3. ԱԷԿ-ի շրջակա միջավայրի աղտոտումը։
Ատոմակայանների վտանգներից մեկը ռադիոակտիվ թափոններն են։ Միջուկային թափոնները պարզապես պլաստիկ շիշ չեն. Նրանք մահացու են մնում մարդկանց համար հազարավոր տարիներ, իսկ որոշները՝ հարյուր հազարավոր տարիներ։ Ներկայումս ռադիոակտիվ թափոնների երկարաժամկետ բացարձակապես անվտանգ պահեստավորման լուծումներ չկան, և դրանց մեծ մասը գտնվում է ժամանակավոր վերգետնյա և ստորգետնյա պահեստարաններում:
3.1 Ատոմային էներգիայի խնդիրներ
Այսօր աշխարհում երկու հակադիր միտում կա. որոշ երկրներ սկսում են կրճատել իրենց միջուկային ծրագրերը: Օրինակ՝ ԱՄՆ-ը, Ֆրանսիան և Ճապոնիան սկսում են փակել որոշ ատոմակայաններ, իսկ Իտալիան դարձել է աշխարհում առաջին երկիրը, որը միտումնավոր փակել է բոլոր ատոմակայանները և ամբողջությամբ հրաժարվել ատոմակայաններից։
Բելգիան, Գերմանիան, Իսպանիան, Շվեյցարիան և Շվեդիան միջուկային էներգիան աստիճանաբար դադարեցնելու երկարաժամկետ քաղաքականություն են վարում: Ավստրիան, Կուբան, Լիբիան, Վիետնամը և Լեհաստանը փակել են իրենց միջուկային ծրագրերը առաջին ատոմակայանի գործարկումից անմիջապես առաջ՝ քաղաքական, տնտեսական կամ տեխնիկական պատճառներով։
Ատոմային էներգիայի ամենավիճահարույց կետը դրա անվտանգությունն է, հատկապես՝ կապված ռեակտորների շահագործման հետ: Միջուկային համակարգերի հակառակորդները մատնանշում են Չեռնոբիլի և Ֆուկուսիմայի տեխնածին աղետները, որոնք հազարավոր մարդկանց կյանք խլեցին և միլիարդավոր դոլարների վնաս հասցրին ԽՍՀՄ-ի և Ճապոնիայի տնտեսություններին: Բացի այդ, միջուկային էներգիան սովորաբար թողնում է թափոններ, որոնք պետք է հեռացվեն:
Միևնույն ժամանակ, Միջուկային էներգիայի խթանման կողմնակից Համաշխարհային միջուկային ասոցիացիան 2011 թվականին հրապարակել է տվյալներ, ըստ որոնց՝ ածուխով աշխատող էլեկտրակայաններում արտադրվող տարեկան մեկ գիգավատ էլեկտրաէներգիա միջինում (հաշվի առնելով ամբողջ արտադրական շղթան. ) արժե 342 մարդկային զոհ, գազում՝ 85, հիդրոէլեկտրակայաններում՝ 885, իսկ միջուկայինում՝ ընդամենը 8։
3.2 Հայկական ատոմակայան
Հայկական ԱԷԿ-ի հրապարակը գտնվում է Արարատյան դաշտի արևմտյան մասում, Արմավիր շրջկենտրոնից 10 կմ դեպի հյուսիս-արևելք, Երևանից 28 կմ դեպի արևմուտք, Թուրքիայի սահմանից 16 կմ հեռավորության վրա:
ՀԱԷԿ-ը բաղկացած է երկու էներգաբլոկներից ՋՋԷՌ-440 տիպի (В-270 մոդելի) ռեակտորներով: ՀԱԷԿ-ի առաջին էներգաբլոկն արդյունաբերական շահագործման հանձնվեց 1976թ-ին, իսկ երկրորդը՝ 1980թ-ին: Էներգաբլոկների դրվածքային հզորությունը կազմում է 407,5ՄՎտ, շահագործման նախագծային ժամկետը 30 տարի: ԽՍՀՄ մինիստրների խորհրդի որոշմամբ Սպիտակի ավերիչ երկրաշարժից հետո՝ 1989թ. փետրվարին և մարտին, կանգնեցվեցին №1 և №2 էներգաբլոկները: ԽՍՀՄ փլուզմանը հաջորդող քաղաքական կատակլիզմները 1990-1993թթ. հանգեցրեցին Հայաստանի շրջափակմանը և որպես դրա հետևանք՝ հանրապետության ծանր էներգետիկ ճգնաժամի: Ստեղծված իրավիճակով էր պայմանավորված միակ ընդունելի որոշումը վերսկսել Հայկական ԱԷԿ-ի աշխատանքը:
Խորհրդային տարիներին աշխատած միջուկային վառելիքը փոխադրվում էր Ռուսաստան երկաթուղու միջոցով հատուկ նախատեսված և կահավորված վագոնով: Հայաստանում երկաթուղիների շրջափակումից հետո աշխատած միջուկային վառելիքի փոխադրումը Ռուսաստան դադարեց:
Ներկայումս աշխատած միջուկային վառելիքը և ռադիոակտիվ թափոնները ժամանակավորապես պահվում են ՀԱԷԿ-ի տարածքում: Այդ օբյեկտների տարողունակությունը սահմանափակ է: ՀԱԷԿ-ի աշխատած միջուկային վառելիքը Հայաստանից ՌԴ տեղափոխելու հարցը Հանրապետությունում օրակարգային է։
Համայնքերը և բնակչության թվաքանակը 2008թ․ հունվարի մեկի դրությամբ հետևյալն են՝ Արմավիրի մարզում՝ ք.Արմավիր — 32500, ք.Մեծամոր — 10200, գ.Արշալույս — 4362, գ.Ակնալիճ — 3273, գ.Մայիսյան -1819, գ.Ֆերիկ — 257, գ.Առատաշեն – 2996, գ. Աղավնատուն — 3450, գ.Արագած- 3274, գ.Արտաշար — 1430, գ.Արևիկ — 2667, գ. Եղեգնուտ — 1853, գ.Զարթոնք — 2253, գ.Խորոնք – 2735, գ. Ծաղկալանջ — 1396, գ. Ծիածան – 1232, գ.Հայթաղ — 2968, գ.Հովտամեջ — 1351, գ.Մրգաշատ – 6339, գ.Նորավան — 1150, գ. Գեղակերտ – 3143, գ.Տարոնիկ — 2086։ Արագածոտնի մարզում՝ գ. Արագածոտն — 1109, գ. Նոր Ամանոս – 806, գ. Նոր Եդեսիա – 1122։
Նշված համայնքները հիմնականում գտնվում են Արարատյան դաշտում, և դրանք՝ բոլորն, ունեն գյուղատնտեսական ուղղվածություն։ Գյուղական համայնքերում տարիներ շարունակ արտադրվել են խաղող, ծիրան, դեղձ, սալոր, բանջար-բոստանային կուլտուրաներ, ինչը հանդիսացել է հումք նախկին պահածոների մի քանի գործարանների համար։ Ներկայումս դրանք չկան, կան գյուղատնտեսությամբ զբաղվող մանր ու միջին տնտեսություններ, գյուղմթերքներ վերամշակող մի շարք փոքր հզորությամբ գործարաններ։
4. Չեռնոբիլի աղետի հետևանքները։
Չեռնոբիլի վթարից հետո, որը տեղի ունեցավ 35 տարի առաջ, շուրջ 400 միլիոն մարդ ենթարկվեց ռադիոակտիվ ճառագայթման։ Վթարից տուժել են ոչ միայն Ուկրաինան, Բելառուսը և Ռուսաստանը, այլ նաև այնպիսի եվրոպական երկրներ, ինչպիսիք են Շվեդիան, Ֆինլանդիան և Ավստրիան։ Այս պահին վարակված տարածքներում շարունակում է ապրել 5 միլիոն մարդ։ Որոշ գնահատականներով՝ վթարի հետևանքների վերացմանն ուղղակիորեն կամ անուղղակիորեն մասնակցել է մինչև 830 հազար մարդ, որոնցից շատերը ենթարկվել են ռադիոակտիվ ճառագայթման։
Չեռնոբիլի միջուկային աղետից գրեթե քսան տարի անց, ուկրաինացիների եւ շրջակա միջավայրի վրա ճառագայթման ազդեցությունը շատ ավելի նվազ է, քան ենթադրվում էր։
1986 թվականի ապրիլի քսանվեցին միջուկային խոշոր աղետ տեղի ունեցավ Կիեւից ութսուն կիլոմետր հեռավորության վրա գտնվող Չեռնոբիլի ատոմակայանում։ Աղետի պատճառը սխալ նախագծված ռեակտորն էր, եւ պայթյունի հետեւանքով ռադիոակտիվ մասնիկները սփռվեցին Եւրոպական երկրներից շատերի տարածքում։
Տիրում էր այն ենթադրությունը, որ աղետի շրջակա տարածքները մի քանի տասնյակ տարիներ կմնան վարակված։ Սակայն մի նոր ուսումնասիրության տվյալների համաձայն, մարդկանց եւ շրջակա միջավայրի վրա դրա բացասական հետեւանքները շատ ավելի նվազ են, քան կարծում էին։
Ուսումնասիրությունը կատարել են ՄԱԿ-ի ութ գործակալություններ, որոնց թվում են Ատոմային էներգիայի միջազգային գործակալությունը, Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությունը եւ Զարգացման գործակալությունը։ Աղետի ժամանակ զոհվեցին մոտավորապես հիսուն անձինք։ Դոկտոր Ֆրեդ Մեթլերը Ատոմային էներգիայի միջազգային գործակալության աշխատակից է.
՚՚Զեկույցի տվյալները ցույց են տալիս, որ ռադիոակտիվ վարակման ենթարկված անձանց շրջանում քաղցկեղից կմահանան 4 հազար անձինք՚՚։
Այս թիվը շատ ավելի նվազ է նախկին հաշվումներից։ Դոկտոր Մեթլերն ավելացրել է, թե աղետից հետո առկա էին վահանագեղձի քաղցկեղով հիվանդ չորս հազար երեխաներ, եւ գոյատեւել է նրանց 99 տոկոսը։ Ճառագայթման ենթարկված մարդկանց վերարտադրելու առողջության մասին պարոն Մեթլերն ասել է հետեւյալը.
՚՚Մաքուր շրջանների հետ համեմատած, այս պահին ապացույց չկա վարակված շրջաններում անկանոնությունների ավելանալու մասին՚՚։
Զեկույցում մեկ այլ կարեւոր կետ էր մարդկանց հոգեկան առողջության խնդիրը։ Պարոն Մեթլերն ավելացրել է.
՚՚Հոգեբաններն ու հոգեբույժները բնութագրել են, որ աղետից տուժածների շրջանում բացակայել է վստահությունը եւ իրենց ապագայի վրա վերահսկողությունը՚՚։
ՄԱԿ-ի զեկույցի համաձայն, Չեռնոբիլի աղետից Ռուսաստանում, Բելառուսում եւ Ուկրաինայում տուժած մեծ թվով անձինք դեռեւս չունեն համապատասխան եւ վստահելի տեղեկություն միջուկային աղետների հետեւանքների մասին։
1.Որքա՞ն է α մասնիկի լիցքը: Ընտրիր ճիշտ տարբերակը:
3,2 10 -19 Կլ
2. Ո՞րն է նախադասության սխալ շարունակությունը:
(Պատասխանը կարող է լինել մեկից ավելի)
Քիմիական տարրի միջուկները
ունեն բացասական լիցք,
ունեն նույն թվով պրոտոններ, նետրոններ ունեն նույն թվով պրոտոններ, էլեկտրոններ
իրարից տարբերվում են պրոտոնների թվով, նաև լինում են հավասար
իրարից տարբերվում են էլեկտրոնների թվով, նաև հավասարն են պրոտոնների թվով
3. Ինչպե՞ս է փոխվում ռադիոակտիվ տարրի կարգաթիվը,երբ միջուկը նեյտրոն է արձակում:
չի փոխվում
4.Հենվելով ատոմի կառուցվածքի վերաբերյալ ձեր գիտելիքների վրա, որոշեք, թե քանի՞ նեյտրոն կա 16 8O-ի միջուկում:
5.Ելնելով ատոմի կառուցվածքի վերաբերյալ ժամանակակից պատկերացումներից, որոշեք թե քանի՞ պրոտոն է պարունակում 6429Cu+2դրական իոնը:
6.Միջուկային ռեակցիաների ժամանակ ինչպե՞ս է փոխվում ռադիոակտիվ տարրի կարգաթիվը, երբ նրա միջուկը α մասնիկ է արձակում:
7.Թորիումի 23292Th միջուկը ներյտրոններով ռմբակոծելիս ստացվում է 22988Ra: Ի՞նչ մասնիկ է արձակվում այդ միջուկային ռեակցիայի ժամանակ:
8. 1) Ճի՞շտ է արդյոք, որ միջուկային ուժերը գործում են պրոտոնների միջև:
2) Եվ ճիշտ է արդյոք, որ միջուկային ուժերը միայն ձգողական բնույթի են:
Պատասխանում գրիր այո կամ ոչ:
9.Որքա՞ն է γ մասնիկի լիցքը: Ընտրիր ճիշտ տարբերակը:
10.Որո՞նք են սխալ պատասխանները:
Լույսը իրենից ներկայացնում է.
էլեկտրամագնիսական ճառագայթում
պոզիտրոնների հոսք
նեյտրոնների հոսք
ֆոտոնների հոսք
Ո՞րն է բնական ճառագայթաակտիվության էությունը Ծանր միջուկների ինքնակամ ճառագայթման երևույթը կոչվում է բնական ճառագայթաակտիվություն:
Ինչպե՞ս է հայտնագործվել բնական ճառագայթաակտիվության երևույթը Այդ երևույթը հայտնագործել է Անրի Բեկերելը 1896թ- ին, ուրանի աղերի վրա Արևի ճառագայթների ազդեցությունը հետազոտելիս:
Ի՞նչն է բնութագրական ճառագայթաակտիվության երևույթի համար Երբ տեղի է ունենում ճառագայթաակտիվության երևույթ, այն ժամանակ անջատվում է էներգիա և մեծ կարգաթիվ ունեցող միջուկները փոխակերպվում են ավելի փոքր կարգաթիվ ունեցող միջուկների։
Ո՞ր տարրերն են օժտված բնական ճառագայթաակտիվությամբ Բնական ճառագայթաակտիվությամբ օժտված են՝ ուրան, թորիում, պոլոնիում և ռադիում տարերը։
Ի՞նչ է ալֆա մասնիկը , թվարկել նրա բնութագրերը Քիչ շեղված փունջը կոչվում է α-ճառագայթում։
Ի՞նչ է բետտա մասնիկը , թվարկել նրա բնութագրերը Մյուս չշեղված փունջը կոչվում է β-ճառագայթում։ 0,5մմ ալյումինի շերտով β-ճառագայթն անցնում է արարգել, 1մմ հաստությամբ կապարի կամ 5մմ հաստությամբ ալյումինի շերտերը β-ճառագայթումն ամբողջությամբ կլանում է։
Ի՞նչ է գամմա մասնիկը թվարկել նրա բնութագրերը Չշեղված փունջը կոչվում է γ-ճառագայթում։ 0,5մմ ալյումինի շերտով γ-ճառագայթն անցնում է արարգել, 1մմ հաստությամբ կապարի կամ 5մմ հաստությամբ ալյումինի շերտերը γ-ճառագայթը անցնում է առանց նկատելի թուլությամբ, իսկ 5սմ հաստությամբ կապարի շերտով γ-ճառագայթը չի անցնում։
Ինչո՞վ է պայմանավորված ճառացայթաակտիվության ազդեցությունը օրգանիզմի վրա Ճառագայթաակտիվությունը խթանում է օրգանիզմում բջիջների գործունեության վատթարացումը և խախտումը։
Ի՞նչ է ճառագայթման կլանված բաժնեչափը և ինչ միավորով է չափվում այն Ճառագայթման կլանված էներգիայի հարաբերությունը ճառագայթահարված նյութի զանգվածին, կոչվում է ճառագայթման կլանված բաժնեչափ։ Այն չափում են գրեյներով(Գր)։
Ի՞նչ է ճառագայթման բնական ֆոնը Ճառագայթման բնական ֆոնը տիեզերքի ճառագայթներն են և շրջապատող միջավայրի ճառագայթաակտիվությունը։
Ճառագայթման ո՞ր բաժնեչափն է մահացու մարդու համար Մարդու համար մահացու է 3/5 Գր ճառագայթման բաժնեչափը։
Մարդու ո՞ր օրգան-համակարգերն են հատկապես խոցելի ճառագայթահարման նկատմամբ Ճառագայթահարման նկատմամբ մարդու օրգան-համակարգերից հատկապես խոցելի են կարմիր ողնուղեղն ու արյունաստեղծ համակարգը։
Ի՞նչ օգտակար ազդեցություն ունի փոքր բաժնեչափով ճառագայթահարումը Քաղցկեղի բուժման ընթացքում օգտագործում են γ-ճառագայթը, քանի որ արագ բազմացող բջիջներն ավելի զգայուն են, քան սովորական բջիջները։
1.Որոշեք ցրող ոսպնյակի օպտիկական ուժը, եթե նրա կեղծ կիզակետը գտնվում է ոսպնյակից 200 սմ հեռավորության վրա:
D=1/F
1/200=1/2=0,5
2. Ոսպնյակի օպտիկական ուժը 2 դպտր է: Ինչպիսի՞ ոսպնյակ է այն՝ հավաքող, թե՞ ցրող: Որքա՞ն է նրա կիզակետային հեռավորությունը:
Պատ.՝ հավաքող
Կիզակետային հեռավորությունը= F=1×D=2
3.Ինչպիսի՞ն է ապակե երկգոգավոր ոսպնյակը:
ցրող
իրական
կեղծ
հավաքող
4.Ինչպե՞ս է կոչվում այն կետը, որում ոսպնյակում բեկվելուց հետո հավաքվում են հավաքող ոսպնյակի գլխավոր օպտիկական առանցքին զուգահեռ ճառագայթները:
Պատ.՝ Գլխավոր կիզակետ
5. Առարկայի բարձրությունը 70 սմ է, իսկ նրա պատկերի բարձրությունը 52 սմ: Որքա՞ն է ոսպնյակի գծային խոշորացումը:
Г=H/h=70/52=1,3
6.Որքա՞ն է 0.8 մետր բարձրությամբ առարկայի պատկերի բարձրությունը, եթե ոսպնյակի գծային խոշորացումը 2.5 է: Պատասխանը գրել տասնորդականի ճշտությամբ:
H=Г*h=0,8*2,5=2
1. Արևոտ օրը 4.5 մ բարձրություն ունեցող խնձորենին գցում է 0.75 մ երկարությամբ ստվեր, իսկ լորենին՝ 4 մ երկարությամբ ստվեր:
Ինչի՞ է հավասար լորենու բարձրությունը:
Պատասխանը գրել մետրերով՝ տասնորդական թվի ճշտությամբ:
2. Ուղղաձիգ դրված քառորդ մետրանոց քանոնի ստվերի երկարությունը 0.45 մ է: Դրա օգնությամբ որոշեք հուշարձանի բարձրությունը, եթե վերջինիս ստվերի երկարությունը 4.8 մ է:
Պատասխանը գրել տասնորդականի ճշտությամբ:
3.Հոր հասակը 50 սմ-ով ավելի է դստեր հասակից:
Նրանց ստվերների երկարությունների տարբերությունը 65 սմ է:
Որքա՞ն է աղջկա հասակը, եթե նրա ստվերի երկարությունը 150 սմ է:
Պատասխանը ներկայացնել սմ-ով, ամբողջ թվի ճշտությամբ:
Կարճատեսություն, Միոպիա (հունարեն կկոցել և ափ-աչք), աչքի բեկունակության թերություն, որի հետևանքով կարճատեսություն ունեցող անձինք վատ են տեսնում հեռվում գտնվող առարկաները։ Կարճատեսության դեպքում զուգահեռ ճառագայթներն աչքում բեկվելուց հետո կիզակետվում են ոչ թե ցանցաթաղանթի վրա (ինչպես լինում է բնականոն տեսողության դեպքում), այլ դրա առջևում, որի հետևանքով դիտվող առարկայի հստակ պատկերը ցանցաթաղանթի վրա չի ստացվում։ Կարճատես աչքի ցանցաթաղանթի վրա կիզակետվում են միայն տարամիտման որոշակի աստիճան ունեցող, այսինքն՝ աչքին մոտիկ գտնվող առարկաներից եկող ճառագայթները։
I (1.) 1.) միայն Էլեկրական դաշտ II (1.) 3.) հաղորդիչն ընգրկող փակ կորերով III (1.) նիկել IV (1.) 2.) հարավային V (1.) 3.) Բ ծայրը կլինի մագնիսի հյուսիսային բևեռը, իսկ Ա֊ն հարավային։ VI (1.) 3.) Գնդասեղները իրար կվանեն VII (1.) 1.) Ա֊ից Բ VIII (1.) 1.) նույնանում IX (1.) 2.) Ա֊ն հարավային, Բ֊ն հյուսիսային
Տարբերակ 3.
I 3.) Էլեկտրական և մագնիսական դաշտեր։ II 1.) Հաղորդալարը շրջապատող փակ կոր գծեր։ III 3.) նիկել IV 1.) ձգվում են․․․ վանում են V 3.) Բ ծայրը կդառնա մագնիսի հյուսիսային բևեռ, իսկ Ա֊ն հարավային։
.jpg)
Վարազդատ Միքայելյան, 9-րդ դասարան 